نقش اسباب‌بازی ها در دنیای کودکان
تحقیقات سالهای اخیر در حوزه عصب شناسی نشان می‌دهد رشد هوشی کودک را می‌توان با رشد و افزایش سلول‌های مغزی او برابر دانست. یعنی میزان رشد و تکامل ارتباطات عصب‌شناختی مغز با مفهوم سنجشی «ضریب هوشی» ارتباط مستقیم دارد.
در فرآیند رشد هوشی مراحلی شناسایی شده که گذر از یکی پیش‌نیاز ورود به دیگری است و به تاخیر افتادن هر مرحله، مرحله و مراحل بعدی را به تعویق می‌اندازد. بنابراین نحوه تماس فرد و چالش معرفتی او با محیط اطراف در سالهای اول تولد، بستر تعیین کننده میزان توانایی ذهنی یا ضریب هوشی اوست. در ماه‌های اول زندگی اولویت رشد عصب‌شناختی مربوط به حیطه عمل حواس است. فراهم آوردن محیطی که از غنای کافی برای تحلیل محرک‌های شناختی برخوردار باشد می‌تواند برای رشد مغزی کودکان یاری رسان باشد.
زندگی در مفهوم بیولوژیک آن متشکل از مجموعه مهارت‌هایی است که منجر به بقای فرد یا موفقیت در اداره امور معیشتی می‌شود. مثلاً در شرایط امروز مهارت‌هایی همچون فراگیری سواد، رانندگی، کار با کامپیوتر و موارد دیگر از ضروریات زندگی اجتماعی است. فرد مجبور است این مهارت‌ها را فرا بگیرد تا بتواند در کنار دیگر اعضای جامعه به عنوان فردی مستقل از پس اداره زیست معیشتی خود برآید. هر چقدر آمادگی ذهنی فرد برای یادگیری اینگونه مهارت‌ها بالا باشد طبیعتاً موفقیت‌های اجتماعی با سهولت بیشتری در اختیارش قرار خواهد گرفت.
چه می‌توان کرد که توان بنیادی فرزندان ما در چالش با فراگیری مهارت‌ها افزون باشد؟
پاسخ این سوال در گرو میزان آگاهی‌های والدین از فرایند رشد و نیازهای روان‌شناختی کودکان است. محیط مناسب و غنی از نظر محرک‌های هوشی و تربیت مناسب با بهره‌گیری از آگاهی‌های روان‌شناختی، دو عامل اساسی هستند که در رشد موفق کودکان نقش بازی می‌کنند. مهارت‌های روان‌شناختی از استراتژ‌های تربیتی والدین ناشی می‌شود و مهارت‌های فیزیولوژیک نیز در بهره‌مندی از وسایل بازی مناسب.
کودکان تا حدود یک و نیم سالگی توان تمایز کاربردی اشیا را ندارند و تشخیص وسایل بازی با وسایل غیر‌بازی برایشان مقدور نیست لذا فراهم آوردن اسباب‌بازی‌هایی که مدل کوچک شده‌ی دنیای واقعی هستند جز صرف هزینه هنگفت نفع دیگری نخواهند داشت. آنها در این مرحله فقط به فرم‌ها و رنگ‌ها که در طبقه‌بندی شناختی آنها معنا دارد واکنش نشان می‌دهند.
بسیاری از والدین وسایل بازی را صرفاً مدل کوچک شده‌ی دنیای واقعی می‌پندارند و بر این مبنا ارزشی برای کارکرد‌های ذهنی یا توان اثرگذاری عصب‌شناختی و هوشی آنها قائل نیستند. این تصور یکسره باطل است. همه‌ی وسایلی که به هر نحوی در دسترس کودکان قرار می‌گیرد در شکل‌گیری جهان معرفتی آنها نقش بازی می‌کند. اسباب‌بازی‌های خلاقه با اهدافِ مختلف آموزشی طراحی می‌شوند. برخی از آنها کنجکاوی کودکان را رشد داده و توانایی حل مسئله را در آنها افزایش می‌دهند. برخی دیگر باعث رشد تمرکز و دقت در کودکان می‌شوند. و گروه دیگر خلاقیت و نوآوری را در آنان پرورش می‌دهد.
هر کدام از این وسایل بخشی از مهارت‌ها و توانایی‌هایی را که در بزرگسالی بکار می‌آیند پرورش داده یا افزایش می‌دهند. در بسیاری مواقع بهره‌ی هوشی افراد برای حل مسائل بیش از آن چیزی است که نیاز است اما عدم توانایی در تمرکز و دور راندن حواشی امکان فراهم آمدن شرایط حل مسئله را از آنها می‌گیرد. کودکانی که از بازی های افزایش تمرکز بهره برده‌اند در بزرگسالی مسائل خود را با دقت و ظرافت بیشتری حل می‌کنند و کمتر دچار اشتباه در تصمیم‌گیری می‌شوند
بازی‌های تخیلی نیز گروهی از بازی‌ها هستند که بخشی از نیازهای کودکان را برآورده ساخته و بخشی از مهارت‌ها را در آنان افزایش می‌دهد. این نوع بازی‌ها عمدتاً نیازمند وسایلی هستند که دنیای بزرگتر‌ها یا دنیای واقعی را شبیه‌سازی کند. با این وجود الزم ندارد که شباهت عین به عین میان آنها وجود داشته باشد. برخلاف تصور رایج شباهتِ بیشتر به دنیای واقعی قدرت خیال را در کودکان کاهش داده و آنان را به سمت صرفاً بازسازی موقعیت‌های تکراری سوق می‌دهد.
در حالی که فانتزی یا خیال‌انگیزی شخصیت‌های بازی کودکان را در خلق واقعیتِ خیالی توانمند کرده و به آنها امکان آفرینش‌گری را می‌دهد. بنابراین در انتخاب وسایلی که بکار باز‌های تخیلی آید الگوهای شبیه‌تر به دنیای واقعی، فعالیت ذهنی کودکان را کم‌رنگ‌تر می‌کند. با این اوصاف ادراک بسیاری از والدین از دنیای اسباب‌بازی‌ها تنها در حیطه بازی‌های تخیلی آن هم از نوع غیرفانتزی می‌گنجد. کودکانِ چنین والدینی از نظر ذهنی، در بهترین حالت صرفاً در حوزه‌ی خیال بارور شده و فرصت کسب مهارت‌های دیگر را از دست می‌دهند.
نحوه‌ی بهرمندی کودکان از وسایل بازی در سالهای ابتدایی تولد گرایش‌های کلی آنان را در خصوص انتخاب وسایل سرگرمی دوره‌های بعد تعیین می‌کند. لذا کودکانی که در خردسالی صرفاً در معرض بازی‌های تخیلی بوده‌اند دیگر حوصله و گرایشی به سمت حل مسئله یا دقت و تمرکز نشان نمی‌دهند. چنین کودکانی غالباً زودتر از کودکان دیگر دوران بلوغ را تجربه می‌کنند و گرایش بیشتری برای ورود در دنیای بزرگسالان دارند. آگاهی والدین از نحوه اثر وسایل بازی و نیازهای روان‌شناختی کودکان می‌تواند مسیر سالم‌تر و موفق‌تری را پیش پای کودکان قرار دهد
منبع : مجله مرد روز